Sołectwo Trawniki
Sołtys – Barbara Opałka
Adres e-mail: soltys.trawniki@trawniki.pl
Wieś- położona w województwie lubelskim, w powiecie świdnickim, w gminie Trawniki.
Powierzchnia Sołectwa Trawniki: 768,19ha.
Liczba ludności: 2562 osób,
Historia Miejscowości
Trawniki należą do najstarszych terenów położonych nad środkowym Wieprzem. Historia osady sięga wczesnego średniowiecza i wiąże się z pobliskim grodem wchodzącym w skład Grodów Czerwieńskich.
Pierwszą wzmiankę o Trawnikach w źródłach historycznych spotykamy u kronikarza Jana Długosza. W swoim dziele Opera Omnia Liber beneficiorum wymienia on wieś Trawniki jako miejscowość przynależną do parafii Czemierniki.
Do wspomnianej parafii należały wówczas oprócz Trawnik – Oleśniki, Siostrzytów, Idzikowice, Opatkowice i Dorohucza. Status parafii Czemierniki utraciły w XVII wieku, wchodząc w 1674 r. podobnie jak Trawniki, w skład pobliskiej parafii Biskupice.
Nazwę wsi w XV w. pisano różnie: Trawnik (1437), Trawniky (1447, 1496), Strawnyk (1451), Sztrawnyk (1468). Zdaniem znanego językoznawcy Stanisława Rosponda Trawniki to nazwa toponimiczna, oznaczająca miejsce w okolicy trawiastej, łąkowej.
W 1437 roku Trawniki były wsią dość rozwiniętą, czego dowodem jest wzmianka o sadzawce rybnej („piscina”) oraz o młynie. Stan zagospodarowania wskazuje więc, że zostały założone na początku XV w., a być może, że jeszcze w II połowie XIV w. Ze spisu dóbr diecezji krakowskiej „Liber beneficiorum ”tom II strona 551 Jana Długosza wiadomo o przynależności Trawnik do parafii Czemierniki („ Trawnyk, Villa sub parochia Czemyernyky”).
Przemysław Szafran w książce „Rozwój średniowiecznej sieci Parafialnej w Lubelskim” z 1958 r. wydanej przez Towarzystwo Naukowe KUL, opierając się na źródłach wskazuje, iż parafia Czemierniki istniała już przed 1325 rokiem i nosiła imię św. Wincentego oraz, że istniała do XVII w.
Wystawiony przez biskupa Oleśnickiego w 1444 r. kościół w Biskupicach zapoczątkował nową parafię, która powoli wchłonęła parafię Czemierniki.
W latach 1447-1482 wieś drogą dziedziczenia stała się własnością Pełki z Czemiernik, po nim dziedziczący syn Andrzej sprzedał wieś w 1496 r. wraz z częścią Czemiernik i nową osadą Borów za 300 grzywien Jakubowi Jaszowskiemu z Mełgwi (Akt sprzedaży- 1496 r. (Archiwum Państwowe w Lublinie, Księgi ziemskie lubelskie, sygn. 11)).
W trzeciej dekadzie XVII w. wieś należała do Remigiana Więckowskiego. W roku 1676 wieś podzielona była już była między trzech właścicieli. Największą część posiadał stolnik chełmski Tomasz Borsza Drzewiecki i zamieszkiwało w niej 23 poddanych. Mniejsze części należały do Mikołaja Orchowskiego (15 poddanych) i Samuela Bielskiego, współwłaścicieli pobliskich Czemiernik (8 poddanych). W latach osiemdziesiątych XVIII wieku właścicielem wsi był lelowski starosta Antoni Marchocki. Zadłużył się on u podpułkownika regimentu konnego buławy wielkiej koronnej Karola Karola Zawoyskiego i w następstwie przegranego procesu sądowego w lubelskim Trybunale Koronnym musiał oddać ją wierzycielowi w użytkowanie. Ten zaś miał czerpać z niej dochody aż do momentu, gdy pożyczona suma mu się zwróci. Następnie Trawniki przeszły w ręce Józefa Bożydara Podhorodyńskiego, członka palestry lubelskiej Trybunału Koronnego. Od 1838 r. dziedzicem Trawnik jest Franciszek Salezy Podhorodeński. W 1850 r. dobra na mocy aktu kupna- sprzedaży przeszły do Ludwika i Józefiny Słomińskich. Przy końcu XIX w. Trawniki wraz z dworem i folwarkiem należą do Aleksandra Michalskiego. W 1922 r. część dóbr nadal pozostających w rękach Michalskich została poddana parcelacji. Po jego śmierci aż do 1940 r. są własnością jego żony Aleksandry Michalskiej.
Wśród charakterystycznych miejsc Trawnik na szczególną uwagę zasługują:
Cukrownia, która została oddana do użytku w 1899 roku i od razu została zelektryfikowana, a na jej cele wybudowano bocznicę kolejową. W tym samym czasie powstały także hale i magazyny, a w ich pobliżu pojawiły się domy dla poszczególnych pracowników i ich rodzin. W 1907 r. założono oddział Związku Zawodowego Robotników Cukrowni w Królestwie Polskim, który przestał jednak funkcjonować już 2 lata później. Podczas I wojny światowej wojska rosyjskie zniszczyły większość tej fabryki, a robotników wywieziono w głąb Rosji. Po I Wojnie Światowej cukrownia została wyremontowana i wznowiła działalność. Dyrektor Wacław Iwanicki i jego żona Zofia interesowali się losem swoich pracowników i ich rodzin, dlatego też przy cukrowni funkcjonowały czytelnia, ochronka dla dzieci pracowników, ochotnicza straż ogniowa, a nawet orkiestra, która urządzała koncerty. W ogrodzie fabryki organizowano zabawy taneczne i loterie fantowe, z których pozyskane środki przeznaczano na rzecz szkoły. W latach 20. cukrownia udostępniała swoje pomieszczenia dla pięciooddziałowej szkoły, a nawet częściowo sfinansowała budowę siedmiooddziałowej szkoły podstawowej. W latach 30. cukrownia „Trawniki” została wykupiona przez cukrownię „Rejowiec”, po czym nastąpiła jej likwidacja. Pod koniec lat 30. nowi właściciele uruchomili fabrykę włókienniczą. Po wybuchu II Wojny Światowej jej właściciele wyjechali.
23 września wkroczyli do Trawnik Niemcy, którzy zajęli fabrykę, zdemontowali maszyny i wywieźli.
Na miejscu cukrowni w 1959 r. powstała firma dziewiarska, która zarejestrowana była jako przedsiębiorstwo Państwowe. Firma ta w 1962 r. przyjęła nazwę TRAWENA. Gotowe wyroby eksportowane były również za granicę, a w latach 70. zatrudniano tam ponad tysiąc pracowników. W latach 90. przedsiębiorstwo wykupione zostało przez nowych właścicieli.
Obecnie część terenu po zakładzie Traweny zajmuje prężnie rozwijająca się Firma NICOLS Poland – produkująca środki czystości dla gospodarstw domowych.
W 2023 roku budynki po Trawenie wykupiła Firma GETOM POLAND, która rozpoczęła przygotowania do uruchomienie galwanizerni.
Obóz pracy
Latem 1942 roku okupacyjne władze niemieckie, wykorzystując istnienie w Trawnikach kompleksu budynków i dużego placu po byłej cukrowni, do której prowadziła bocznica kolejowa, rozpoczęły organizowanie obozu pracy. Obóz podlegał SS, wykorzystywano w nim pracę więźniów – Żydów z Polski, Rzeszy, Czech, Słowacji, Holandii i Białorusi.
W końcu 1942 r. w obozie pracy w Trawnikach więźniowie pracowali w warsztatach szewskich, krawieckich, kuśnierskich, szczotkarskich i szczeciniarskich. Wyroby produkowane były na zamówienie Wermachtu. Praca trwała od 7.00 do 19.00 z godzinną przerwą obiadową.
Więźniowie byli źle żywieni. Na dzienną rację przypadało 20 dkg czarnego chleba, kubek czarnej kawy rano i wieczorem oraz niepełny litr zupy na obiad.
Do obozu w Trawnikach przysyłano ciągle nowe partie więźniów żydowskich.
W okresie od kwietnia do maja 1943 r. przywożono Żydów schwytanych podczas powstania w getcie warszawskim.
W sierpniu 1943 r. przybył transport Żydów z Białegostoku, a we wrześniu z Mińska i Smoleńska. Jesienią tego roku w obozie znajdowało się około 8,5 – 10 tys. Żydów.
Filią obozu w Trawnikach były zakłady torfowe w Dorohuczy, pełniące funkcję obozu karnego dla więźniów z Trawnik. Więźniowie, którzy tam pracowali szybko tracili siły, a niezdolnych do pracy topiono na miejscu lub odsyłano do obozu w Trawnikach, a stąd do Bełżca lub Sobiboru. W Dorohuczy pracowało od 300 do 500 więźniów, byli to zarówno mężczyźni jak i kobiety.
Obóz pracy SS zlikwidowano 3 listopada 1943 r. w ramach akcji Dożynki, która oznaczała zagładę Żydów z Trawnik, Poniatowej i Lublina. Rozkaz likwidacji obozu wydał dowódca SS Heinrich Himmler, który po buntach w Treblince i Sobiborze obawiał się dalszych powstań żydowskich. W ramach akcji likwidacyjnej w krótkim czasie, w Trawnikach, zmordowano 8,5 – 10 tys. więźniów żydowskich. Wśród zamordowanych było kilka tysięcy kobiet i około 400 dzieci do lat czternastu.
Linia kolejowa i dworzec PKP
Przez Trawniki przebiega linia kolejowa Warszawa-Dorohusk, którą wybudowano w 1877 roku. Dzięki niej w dużej mierze zawdzięczać można było dynamiczny rozwój Trawnik i pobliskich miejscowości. Od 1943 linia ta jest dwutorowa. Pierwszy dworzec w Trawnikach wzniesiono zapewne równo z budowaną linią kolejową, a więc około 1887 roku. Był to budynek drewniany. Wiadomo, że spłonął w 1895 roku. Dwa lata później został oddany do użytku nowy, murowany, piękny dworzec. Nie przetrwał on jednak do naszych czasów. Uległ zniszczeniu w czasie I Wojny Światowej. Wkrótce potem wybudowano kolejny, czwarty dworzec, którego bryła zachowana jest niemal w niezmienionym kształcie do dzisiaj.
W 1991 roku stacja Trawniki straciła status stacji kolejowej i podlega teraz zawiadowcy stacji Jaszczów. Funkcjonowały tu też dwie jednostki kolejowe: Sekcja Drogowa i Sekcja Utrzymania.
Wieża ciśnień
Pozostałością po epoce kolei parowej jest charakterystyczna wieża ciśnień wzniesiona w 1891 r. w pobliżu dworca kolejowego. Na jej szczycie znajdował się zbiornik na wodę, który służył do zapewnienia stabilnego ciśnienia w wodociągu. Obecnie wygląda nieco inaczej niż dawniej, z powodu pożaru w 1980 r. Również upływający czas odcisnął na niej swoje piętno, a ze środka usunięto dawne mechanizmy.
Szkoła
Historia szkolnictwa na terenie Trawnik sięga początku XX wieku. Przed rokiem 1915 istniała w miejscowości szkoła prywatna. Od jesieni 1915 roku uczniowie mogli się kształcić w pierwszej szkole powszechnej, utworzonej dzięki tolerancyjnej polityce władz zaboru austriackiego. Szkoła ta miała tylko jedną klasę, a jej pierwszym nauczycielem był Józef Czerniak.
Z roku na rok status szkoły rósł, wzrastała ilość zatrudnianych nauczycieli, ale niestety powiększały się też problemy lokalowe. Trudności z wynajmem pomieszczeń lekcyjnych i częste przekwaterowania sprawiły, że w sierpniu 1925 roku zrodziła się idea budowy obiektu szkolnego. Dzięki żywiołowemu poparciu społeczności Trawnik, budowę szkoły rozpoczęto 26 sierpnia tegoż roku. Prace trwały zaledwie kilka miesięcy i już 19 stycznia 1926 roku obiekt został oddany do użytku. Całe lokalne społeczeństwo pomogło wyposażyć szkołę, założyć bibliotekę dla młodzieży i zakupić do niej książki. Ufundowano również Sztandar – symbol szkoły, Małej Ojczyzny, społeczności.
19 czerwca 1927r. nadano szkole w Trawnikach imię Józefa Piłsudskiego.
Lata wojny i okupacji to smutny okres dla społeczności Trawnik. Mocno ucierpiał budynek szkolny, zniszczeniu uległy pomoce naukowe. Jednak zajęcia lekcyjne prowadzone były niemal przez cały ten okrutny czas.
Podczas walk wyzwoleńczych w lipcu 1944 roku budynek szkoły uległ dalszemu uszkodzeniu i wymagał odbudowy niemal od podstaw. Miejscowe społeczeństwo zakasało rękawy i już w październiku 1944 rozpoczęły się zajęcia w odbudowanej szkole, której kierownikiem został Jan Maj. Mieszkańców w Trawnikach ciągle przybywało, a co za tym idzie, zwiększała się liczba uczniów, w wyniku czego już w 1954 roku szkoła nie była w stanie pomieścić ciągle rosnącej liczby uczniów.
Zmienił się także kierownik szkoły, w sierpniu 1952 roku został nim Stanisław Jabłoński.
Znaczny wzrost liczby mieszkańców spowodował konieczność budowy nowego obiektu szkolnego. W ramach akcji tysiąca szkół na tysiąclecie państwa polskiego, 25 kwietnia 1965 roku, został wmurowany akt erekcyjny w fundamenty pod nowy budynek. Prace budowlane, wspierane przez miejscowe zakłady pracy i społeczeństwo, zostały zakończone 29 listopada 1966 r.
7 listopada roku 1967 miało miejsce nadanie Szkole imienia Marii Skłodowskiej – Curie. Szkoła otrzymała również sztandar i popiersie patronki, ufundowane przez Społeczny Komitet Budowy Szkoły.
Rozpoczął się nowy etap w historii Szkoły w Trawnikach. Warunki sprzyjały nauce, pielęgnowaniu tradycji i rozwijaniu zainteresowań.
Na początku lat 80. dobudowano salę gimnastyczną, a w kwietniu 1995 r. rozpoczęto rozbudowę szkoły, zakończoną w 1996 r.
Do niedawna istniało tu również Gimnazjum Publiczne im. Polonii Francuskiej. Od roku szkolnego 2017/2018 po wprowadzeniu nowej reformy szkolnictwa gimnazjum zostało włączone do Zespołu Placówek Oświatowych im. Marii Skłodowskiej – Curie w Trawnikach.
Gminny Ośrodek Kultury
Pierwsza karta historii Gminnego Ośrodka Kultury w Trawnikach otwiera się datą 20 września 1982 r., za sprawą ówczesnego naczelnika gminy Jana Pastuszka. Budynek Gminnego Ośrodka Kultury powstał w 1974r. i początkowo służył jako Zakładowy Dom Kultury przy Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Trawena”. Dopiero w 1983r. budynek przekazano gminie z przeznaczeniem na działalność Gminnego Ośrodka Kultury. W roku 1985 budynek przeszedł remont generalny przebiegający w dwóch etapach. Stworzono wówczas bibliotekę, scenkę dla zespołów tanecznych, pomieszczenia dla kół zainteresowań i mieszkanie dla instruktora. Po transformacji ustrojowej GOK przeszedł zmiany technologiczne oraz poszerzona została oferta działań skierowanych do mieszkańców gminy. Powstają cykliczne imprezy plenerowe takie jak „Festyn Rodzinny” czy „Trawnika Zaciera” cieszące się wśród mieszkańców gminy niesłabnącą sławą. W czerwcu 2016r., początek swojej działalności odnotowała orkiestra dęta.
Zespół dworsko-parkowy
Pozostałościami po zespole dworsko-parkowym w Trawnikach są: odrestaurowana w 2012 r. kordegarda (stróżówka), kaplica – grobowiec Józefa Bolesława Łodzi Michalskiego, resztki piwnicy, niegdyś zasadzone drzewa w parku oraz aleja kasztanowa. Również młyn był częścią zabudowań gospodarskich przylegających do zespołu.
Według źródeł z 1851 dwór, czyli mieszkanie dziedziców, zbudowany był z drewna i otynkowany wewnątrz. Front budynku skierowany był na zachód, a u wejścia do budynku znajdowały się dwa okrągłe, murowane filary. Dziedziniec przed dworem był obsadzony agrestem, był tam też okrągły gazon i trzy topole. W skład ogrodów wchodziły: ogród warzywny nad Wieprzem, ogród przy stodołach obsadzony ziemniakami, ogród włoski przy dziedzińcu. Były tam też inspekty, w których uprawiano melony i ogórki. Na folwarku istniały też lodownie, owczarnie, stodoły, obory, stajnie, kuźnia, gorzelnia i wcześniej wspomniany młyn.
W 1922 część majątku poddana została parcelacji, a w czasach II wojny światowej dwór uległ dewastacji, po czym w latach 60. został rozebrany.
Kaplica
Kaplica cmentarna wybudowana została w okolicach 1910 roku. Ówczesny dziedzic Józef Łodzia Michalski został pochowany w jej podziemiach. Już przed I wojną światową księża biskupiccy sporadycznie odprawiali tam nabożeństwa. Kryptę zamieniono na zakrystię i właśnie wtedy prawdopodobnie trumnę przeniesiono do podziemi w centralnej części kaplicy.
Od 1953 do 1955 dojeżdżali do Trawnik księża biskupiccy, by odprawiać msze w odnowionej kaplicy. Równocześnie z rozpoczęciem budowy kościoła wzniesiona została w jego pobliżu prowizoryczna kaplica, do której przeniesiono odprawianie nabożeństw. Od tamtej pory kaplica ulegała stopniowej dewastacji. W 2012 r. została ona odrestaurowana w ramach programu „Zagospodarowanie parku wraz z obiektami zabytkowymi w Trawnikach”.
Kościół Chrystusa Króla w Trawnikach
Decyzje o budowie kościoła podjęto 16 grudnia 1956 r. na zebraniu w hali fabrycznej na fali „odwilży politycznej”. Kamień węgielny wmurowano w fundamenty wznoszonej świątyni w 1958 r., a budowała trwała10 lat m. in. z powodu trudności powodowanych przez władze państwowe. Rzymskokatolicka Parafia Chrystusa Króla w Trawnikach erygowana została tego samego roku. Wcześniej Trawniki należały do parafii Biskupice i tam właśnie trawniccy wierni uczęszczali na nabożeństwa i wszelkie uroczystości.
Cmentarz wojenny
Cmentarz ten pochodzi z okresu I Wojny Światowej. Ma kształt prostokąta o powierzchni około 1450 m2 i wymiarach około 40 na 36 m. Teren nekropolii otoczony jest metalowym płotem. Obecnie na cmentarzu zachowały się dwa duże kopce mierzące w przybliżeniu 12 na 7 m i wysokości metra, pomiędzy nimi znajduje się pomnik z białego kamienia z czarną granitową tablicą.
Na cmentarzu pochowanych jest prawdopodobnie 140 żołnierzy, poległych w I wojnie światowej 1914 oraz w 1915 roku. Znajdują się tu również pochówki żołnierzy polskich, poległych w walkach z bolszewikami w bitwie pod Cycowem 16 sierpnia 1920 oraz zabitych w starciu zbrojnym w okolicach Zamościa.